معرفی
برنامه‌های معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه یزد
◄ مقدمه
دوران جديدي از حيات پژوهش و فناوري در كشور آغاز شده است كه مشخصه آن تغيير نگاه به مقوله پژوهش و نقش آن در زندگي مردم است.
مقام معظم رهبری در سیاست‌های کلی برنامه پنجم توسعه و در سخنرانی‌های متعدد خود بر سامان‌دهی و بسیج امکانات و ظرفیت‌های کشور در جهت افزایش سهم کشور در تولیدات علمی در سطح جهان، تقویت نهضت نرم افزاری، ترویج پژوهش و کسب فناوری‌ها به‌ویژه فناوری‌های نو و تامین اقتدار کشور بر مبنای توسعه علم و ضرورت اجرای نقشه جامع علمی کشور تاکید کرده‌اند.
دولت تدبیر و امید و شخص رییس جمهوری توسعه علمی و فناوری کشور را سرلوحه برنامه‌ها قرار داده است و اقتصاد دانش‌بنیان را رویکردي راهبردي و اصلی اعلام نموده است.
براین اساس از مهم‌ترین برنامه‌های معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه یزد تاکید بر گذر از دانشگاه دانش‌محور به دانشگاه پژوهش‌محور و نگرش تولید مال وثروت از طریق توسعه‌ی پژوهش است.
◄ ثروت
" ثروت یک ملت، ستون و خون آن ملت است. اگر این ستون، زیر سقف باشد، همه را پوشش می‌دهد و اگر خون در تمام جامعه جریان داشته باشد و هر کسی به اندازه ظرفیت و استعداد خود بتواند از آن طرفی ببندد، این جامعه سر پا و زنده است. ملتی که دستش تهی است، از ستون محروم است، از قیام و مقاومت طرفی نمی‌بندد. ملتی که تهیدست، بدهکار، بیکار و گرفتار بانک‌های ربوی باشد فلج است و این ملت دهنش به چاپلوسی باز است، هرگز اهل نقد نیست، هرگز اهل اعتراض نیست. قدرت قیام ندارد، چه رسد به مقاومت."
◄ تعریف مجدد
برای تولید ثروت از طریق پژوهش باید در تعريف خود از پژوهش بازنگری نماییم و با نگاه روز دنيا به انجام فعاليت‌هاي پژوهشي اقدام كنيم. در نگاه سنتي آموزش و پژوهش في‌نفسه كار با ارزشي بود ولي در نگاه امروز علم و پژوهشي مفيد است که هدفمند باشد و به اقتدار كشور، ايجاد ثروت ملي و درآمد و آسايش ملت بيفزايد. نگرش نوين امروز در دنيا اقتصاد مبتني بر پژوهش و توليد ثروت از علم و فناوري است. برای مثال سهم زيست‌فناوري در اقتصاد دنيا از 200 ميليارد دلار در سال 2003 به 300 ميليارد دلار در سال 2013 افزايش يافته است. در حالی که سهم ايران از اقتصاد زيست‌فناوري دنيا 25 صدم درصد است. آیا پژوهش یک مد روز است که هر از گاهی در زمینه‌ای سرمایه‌گذاری شود و آزمایشگاه‌ها به نمایشگاهی از محصولات خارجی تبدیل شود؟ “در حالی که در غرب، علم همواره دو خاصیت پیش‌روندگی در مرز‌ها و تأمین نیازهای زندگی را داشته است. ملاک رشد علم در عصر ما پیمانه‌های ناقصی مانند تعداد مقالات است؛ اما این مقالات چه نیازی از ما را رفع کرده است؟ متأسفانه می‌بینیم در رشته‌هایی که بیشترین مقالات را داریم بیشترین واردات را هم داریم.” اکنون این سوال جدی مطرح است که افزایش مقالات آی اس آی چه مرهمی برآلام و مصائب ملت گذاشته است؟
◄ تغییر فرهنگ
دانشگاه باید با مراكز صنعتي و جامعه ارتباط داشته و براي كشور اشتغال‌آفريني كند. بايد توليدات فناوري دانشگاه به حدي افزايش يابد كه در سطح محلی، ملی، و منطقه‌ای تاثیر غیر قابل انکار داشته باشد. برای رسیدن به این اهداف لازم است پژوهش‌ها هدفمند و با انگيزه ايجاد ثروت ملي و درآمد انجام شوند. ماموریت‌گرا و تقاضا‌محور بودن پژوهش‌ها و سفارش آن‌ها از سوی دولت، صنعت و جامعه یکی از مهم‌ترین راهکارها است.
نداشتن تفکر مدیریت دانش‌بنیان و پژوهش‌محور موجب عقب‌ماندگی کشورهای توسعه نیافته و حتی در حال توسعه شده است. در کشورهای جهان سوم چرخه علم، پژوهش و فناوری، تولید ثروت و محصول شکل نگرفته است. آشنایی لازم با فرهنگ توليد ثروت از علم، در بين جوانان، اصحاب علم، صاحبان صنعت و بهره‌برداران وجود ندارد و آن‌ها نمی‌دانند که چگونه در تحقق فرآیند چرخه علم تا ثروت قدم بردارند. نگاه به مقوله آموزش و پژوهش باید تغيير يابد و ايجاد چرخه پژوهش تا محصول تجاري و ايجاد درآمد از طريق مالكيت فكري و برند‌سازي هدف اصلي پژوهشگران بشود. پژوهش باید به سمتی برود که زنجیره زندگی مردم به آن وابسته باشد و این فرهنگ باید در جامعه نهادینه شود. امید است در این سال که رهبری آن را سال "اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدیریت جهادی" نامیده‌اند مرحله فرهنگ‌سازی محقق شود و با عزم استوار و تلاش جهادی به سمتی حرکت کنیم که شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه صنعت؛ کارکرد بخش‌های تحقیق و توسعه و خدمات مشاوره‌ای را ایفا کنند و در پژوهش‌های مرتبط با علوم پایه و علوم انسانی، که معمولا سفارشات و تقاضا در این حوزه‌ها کم است، مسائل جدید ماموریت داده شده، مورد پژوهش قرار گیرد. علاوه براین سنجه‌های دانشگاهی در ارزیابی پژوهشگران به نحوی تقویت و بازنگری شود که موجب تشویق پژوهشگران در جهت‌های پیش گفته شود نه آنکه جنبه بازدارنده و ناامید کننده داشته باشد.
◄ حمایت از دانشجویان
بار اصلی پژوهش‌های علمی بر دوش دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی است. لذا حمایت بیشتری از آن‌ها برای انجام تحقیقات از جمله شرکت در کنفرانس‌ها و چاپ مقالات به عمل خواهد آمد. همچنین با تلاش در جذب کمک‌های مالی وزارت متبوع و سوق پروژه‌ها به انجام پروژه‌های تقاضا‌محور تلاش خواهد شد. دغدغه مالی دانشجویان این مقاطع کاهش یابد و شاهد اثربخشی بیشتر آن‌ها برای اعتلای کشور اسلامی باشیم. همچنین سعی خواهد شد با تقویت دوره‌های پسا دکتری امکان به حد کمال رساندن پروژه‌ها فراهم آید.
◄ مرکز رشد نوآوران و کارآفرینان
جهت تغییر فرهنگ فارغ‌التحصیلان از دانش‌آموختگان منفعل جویای کار؛ به فعالان کارآفرین، مرکزرشد نوآوران و کارآفرینان تاسیس خواهد شد. در این مرکز از انجام پروژه‌هایی که می‌تواند اساس یک کسب و کار جدید بشود حمایت خواهد شد. دانشجویان به انجام کار گروهی و تقویت مهارت‌های جمعی تشویق خواهند شد. دانشگاه کمک خواهد کرد که ایده‌های جدید ثبت اختراع بشود. تجهیزات و امکانات لازم برای انجام پروژه‌های عملی فراهم خواهد شد و مشاوران حاذق کمک خواهند کرد تا ایده‌های خام به نتایجی متقن و منسجم منجر شود.
◄ انتقال فناوري و تجاری‌سازی
فعال‌تر شدن مرکز کارآفرینی و دفتر ارتباط با صنعت جهت انتقال فناوري و تجاری‌سازی دستاوردهای پژوهشی دانشگاه راهکار دیگری برای افزایش و حفظ اقتدار و استقلال ملی است. جمع کثیری از اعضاي هيئت‌علمي دانشگاه در پروژه‌هاي مشترك با صنعت همكاري داشته یا دارند. با شناسايي ظرفيت‌ها و استفاده از خرد جمعي و آسیب‌شناسی از فعالیت‌های گذشته زمينه بروز خلاقيت‌ها را هموارتر و فعالیت‌های پژوهشی زمينه‌ساز ايجاد ثروت ملي و اقتدار كشور توسعه داده خواهد شد.
◄ اولويت‌هاي مديريتي
ايجاد شور و نشاط و اميد در حوزه پژوهش و فناوری از اولويت‌هاي معاونت پژوهشی در دوران جديد است؛ در فضاي پر اميد و نشاط است كه مشاركت جمعي به بار مي‌نشيند و خلاقيت‌ها نشان داده مي‌شود. تنها در اثر تلاش جمعي همه كارمندان و اعضاي هيئت‌علمي، دانشگاه یزد می‌تواند جایگاه واقعی خود را بیابد و در رديف برترين مراكز پژوهشي و آموزش عالی منطقه قرار گیرد. استفاده از تمام ظرفيت پژوهشگران و کارمندان دانشگاه، قانون‌گرايي، شفافيت، اتكا به خرد جمعي، احترام به كرامت انساني و توجه به شايسته‌سالاري را از اولويت‌هاي مديريتي در معاونت پژوهشی است.
◄ پژوهانه
بازنگری قوانين و آیین‌نامه‌های اعتبارات پژوهشي از مهم‌ترین ضرورت‌هایی است که به آن پرداخته خواهد شد. در بازنگری چهار هدف اصلی مطمح‌نظر است:
■ حفظ بیت‌المال و نظارت بر صرف پول مردم در جهتی که شرعا و قانونا باید هزینه شود.
■ پاسداری از کرامت پژوهشگران.
■ فرو شکستن دیوان سالاری در حد اعلای توان و مقدورات.
■ وفاداری به وعده‌های داده شده و پرهیز از دورویی و دروغ.
در حال حاضر پژوهشگران وقت قابل توجهی را صرف پر کردن فرم‌های متعدد و بعضا مشابه در موارد مختلف و سپس اصلاح و بررسی آن‌ها می‌نمایند. با فعال نمودن هر چه بیشتر روش‌های الکترونیکی می‌توان از اسراف وقت در این راه و نقمت کار کاست.
◄ پژوهشکده‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان
فعال نمودن و توسعه فضاهای پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی موجود و به‌دست آوردن موافقت قطعی مورد دیگری است که با جدیت دنبال خواهد شد. آیین‌نامه مدیریت پژوهشکده‌ها و گروه‌های پژوهشی بازنگری خواهد شد تا به چابکی آن‌ها بیفزاید و امکان رقابت و رشد شتابان آن‌ها را فراهم آورد. پژوهشکده‌ها به سمت تخصصی شدن و ماموریت‌گرا شدن هدایت خواهند شد. جذب اعضاي هيئت‌علمي پژوهشی با توجه به ماموریت خاص هر پژوهشکده و شایسته‌سالاری انجام خواهد شد. پژوهش‌ها نه بر اساس وجود یا علاقه افراد که بر‌اساس ماموریت محوله تایید خواهد شد. هر پژوهشکده باید در مدتی معقول به استقلال مالی برسد و مامن مناسبی برای جذب نخبگان و دانش‌آموختگان داخل و خارج بشود. علاوه براین با بازنگری در آیین‌نامه شرکت‌های دانش‌بنیان و حمایت‌های تشویقی امکان تاسیس شرکت‌های دانش‌بنیان ساده‌تر خواهد شد.
◄ بازنشستگان
با توجه به قدر و منزلت پژوهشگران که پس از سال‌ها تلاش به مرحله بازنشستگی رسیده‌اند، شرایط مناسبی فراهم آورده می‌شود تا دانشگاه بیش از پیش از برکت وجود و ثمرات علمی‌شان بهره‌مند شوند. از شرکت آن‌ها در طرح‌های پژوهشی و تربیت پژوهشگران جوان استقبال خواهد شد و سعی خواهد شد در تشریفات اداری نهایت سهولت برای آنان به وجود آید.
◄ انتشارات
به چاپ الکترونیکی کتب و نشریات بها داده خواهد شد. این امر سهولت و سرعت و هزینه کمتر نشر را به ارمغان خواهد آورد. علاوه بر این دسترسی سریع‌تر و آسان‌تر خوانندگان به نوشته‌ها را موجب خواهد شد. معاونت پژوهشی در نظر دارد نقشی فعال در چاپ کتاب ایفا نماید. در حالی که روند چاپ کتاب‌هایی که پژوهشگران برای چاپ عرضه می‌دارند ادامه خواهد یافت؛ با توجه به مسائل مورد نیاز جامعه از اندیشمندان دعوت می‌شود در مورد این مسائل راه‌حل‌های خود را در قالب کتاب عرضه دارند و برای تهیه و چاپ این نوع کتاب‌ها تسهیلات و حمایت‌هایی در نظر گرفته خواهد شد. اصلاح شبکه توزیع و رساندن کتاب‌های چاپ شده به علاقه‌مندان بالقوه موضوع دیگری است که در بخش انتشارات پیگیری خواهد شد. گرفتن مجوز برای چاپ نشریات علمی پژوهشی جدید یک اولویت است. در عین آنکه تداوم چاپ به موقع نشریات موجود مورد توجه خواهد بود. دقت خواهد شد نشریات مطابق اساس‌نامه عمل نمایند. هیئت‌های تحریریه جلسات حقیقی منظم داشته باشند. در چاپ مقالات منافع یا معاوضات شخصی بی‌اثر بوده و اساس کار داوری عادلانه و بی‌طرفانه باشد.
◄ همایش‌ها و همکاری‌های متقابل
شرکت در همایش‌های علمی و برگزاری آن‌ها، برقراری ارتباط متقابل و هم‌سطح با دانشگاه‌های داخل و خارج به‌منظور تبادل دانشجو و استاد برای شرکت در دوره‌های کوتاه‌مدت اثر بسیار مهمی در جهت‌گیری صحیح و شتاب بخشیدن به پژوهش‌ها دارد. لذا شرایط شرکت در همایش‌ها آسان‌تر و حمایت مالی لازم متناسب با افزایش هزینه‌ها به روز خواهد شد. همچنین دستور‌العمل مناسب در جهت برگزاری همایش‌ها در داخل دانشگاه تدوین می‌شود تا برگزارکنندکان با سردرگمی کمتر مواجه شوند. علاوه بر این تجربیات گذشته سازمان‌دهی خواهد شد تا خدمات مشترک به همایش‌ها در حد کاملا حرفه‌ای ارائه گردد. پژوهشگران تشویق می‌شوند تا در قالب طرح‌های " ایکارد" (طرح توسعه همکاری‌های آموزشی بین‌المللی) و " ایکاید" (طرح توسعه همکاری‌های تحقیقاتی کاربردی بین‌المللی) نسبت به همکاری‌های بین‌المللی اقدام نمایند. در قالب طرح‌های پیش‌گفته می‌توان پروژه‌های مشترک ایجاد کرد و با رفت و آمد پژوهشگران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی از ظرفیت‌های خوب بین‌المللی استفاده نمود تا ضمن افزایش کیفی پژوهش‌ها، شرایط حضور شایسته دانشگاه یزد در سطح سازمانی بین‌المللی فراهم شود. به‌خصوص با سهیم نمودن پژوهشگران ایرانی که به دلایل مختلف به دانشگاه یزد علاقه‌مند هستند، موفقیت و اثر این همکاری‌ها، دوچندان خواهد شد.
◄ کتابخانه و پایگاه‌های علمی
دسترسی به منابع علمی به‌صورت بر‌خط و کتاب‌های جدید از ضروریات پژوهش موثر و کارآمد است. تلاش خواهد شد اشتراک لازم برای دسترسی بر‌خط اکثر پایگاه‌های علمی مورد نیاز پژوهشگران ایجاد و پیوسته حفظ شود و برای دیگر پایگاه‌ها دسترسی برون‌خط در زمانی معقول فراهم آید. برای خرید کتاب دو موضوع مورد توجه قرار خواهد گرفت. اول تامین و اختصاص حتمی اعتبار معقول برای خرید کتب در هر سال است. دوم برنامه‌ریزی برای انتخاب و خرید کتاب به روشی موثر است تا با توجه به منابع مالی محدود بهترین بازدهی به عمل آید. خرید کتاب به دو صورت تدریجی و کلی به ترتیب از ناشرین و از چند نمایشگاه مهمی که در طول سال برگزار می‌شود برنامه‌ریزی خواهد شد. بر تهیه و ارائه‌ی منابع الکترونیکی تاکید خواهد شد چون هم از لحاط اقتصادی به صرفه است و هم از لحاظ دسترسی و ایمنی منبع غیر قابل رقابت است. همچنین سعی خواهد شد منابع پر مراجعه به‌طور الکترونیکی در دسترس قرار گیرد. دانشگاه یزد به‌عنوان دانشگاه مادر خود را موظف می‌داند کتاب‌ها و منابع علمی خود را در دسترس پژوهشگران قرار دهد. به همین مناسبت طرح گسترش خدمات کتابخانه‌ای تدوین و به اجرا گذاشته می‌شود تا علاقه‌مندان به سهولت بتوانند از منابع علمی استفاده کنند.
◄ مرکز فناوری مخابرات و اطلاعات
شبکه پرسرعت داده ستون فقرات دانشگاه است. شبکه باید داده‌های متنی، صوتی و تصویری را به‌طور یکپارچه منتقل کند. ترکیب مناسب سخت افزار و نرم افزار می‌تواند روند انجام کارها را تسریع کند. از حجم مکاتبات بکاهد و افق‌های غیر قابل باوری را در منظر دید قرار دهد. تکمیل زیرساخت‌ها، جبران عقب نگه‌داشتن‌ها و ایجاد هماهنگی بین واحدها از اهمیت بالایی برخوردار است. برای این منظور شورای فناوری اطلاعات احیا و مسیر راه تدوین خواهد شد. برای برقراری ارتباط با دنیای بیرون افزایش پهنای باند اینترنت لازم است. سرمایه‌گذاری برای افزایش پهنای باند و جلوگیری از اتلاف و اصراف آن، دو هدفی است که هماهنگ دنبال خواهد شد. رایانش ابری فناوری آینده است. دانشگاه یزد باید پیشرو در این زمینه باشد. سمت و سوی حرکت فناوری در این زمینه رصد خواهد شد تا با جهت‌گیری مناسب و اتخاذ تصمیم‌گیری‌های درست به این هدف نائل آییم. سرورهایی تهیه می‌شود که فضای ذخیره قابل ملاحظه‌ای را برای استادان و دانشجویان در فضای وب ایجاد کند. بدین ترتیب آنان بتوانند فارغ از مکان به فایل‌های خود دسترسی داشته باشند. علاوه بر این نگران خرابی دستگاه خود و از دست رفتن فایل‌ها و داده‌های خود نباشند.
◄ ایمیل جاودانه
سرویس ایمیل از لحاظ قابلیت اعتماد، کار بدون وقفه، گم نشدن ایمیل‌ها و دیگر مسائل مرتبط ارتقا داده می‌شود و به همه دانشجویانی که وارد دانشگاه می‌شوند آدرس ایمیل جاودانه اختصاص داده می‌شود. بدین ترتیب پس از فارغ‌التحصیلی و علی‌رغم گذر طولانی‌مدت ایام دوستان یکدیگر را گم نخواهند کرد. از این طریق می‌توان اول: ارتباط مستمر با دانش‌آموختگان برقرار نمود و اخبار و پیشرفت‌های دانشگاه را مدام برای آنان ارسال نمود. دوم: با رصد بازدهی دانش‌آموختگان در بازار کار میزان اثربخشی و کیفیت برنامه‌های پژوهشی و آموزشی دانشگاه را ارزیابی نمود و جهت تصحیح مسیر یا تقویت برنامه‌های ثمربخش گام برداشت. سوم: از پتانسیل دانش‌آموختگان در شرکت‌های دانش‌بنیان استفاده نمود.
وب‌سایت دانشگاه به دو زبان فارسی و انگلیسی به‌روز نگه داشته خواهد شد. تمهیداتی اندیشه می‌شود که آخرین دستاوردهای پژوهشگران به‌طور خودکار در وب ظاهر و قابل دسترس باشد. با تهیه امکانات سخت افزاری و نرم افزاری امکان برقراری ارتباط صوتی و تصویری مطمئن، سهل و گسترده در سطح دانشگاه برای حضور از راه دور در جلسات علمی، کلاس‌های عمومی، جلسات دفاع و دیگر موارد مشابه فراهم خواهد شد. همچنین با ضبط جلسات مهم امکان استفاده از آن‌ها به‌صورت برون‌خط به وجود خواهد آمد.
◄ آزمایشگاه مرکزی
سرمایه عظیمی در آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌های دانشگاه انباشته شده است. هر سال بر این سرمایه اضافه می‌شود. تعمیر و نگهداری و بهره‌برداری صحیح از تجهیزات موجود و خرید عاقلانه‌ی تجهیزات جدید و اجرای صحیح طرح شاعا (شبکه آزمایشگاهای علمی ایران) نیازمند یک مدیریت تمام‌وقت است. تجهیزاتی که مورد استفاده چندین گروه است می‌تواند به‌طور فیزیکی در یک محل گردآوری شود و بقیه امکانات به‌طور مجازی در وب‌سایت به نمایش گذاشته شود. در هر مورد باید امکانات و خدمات قابل ارائه و تعرفه‌ها مشخص شود تا از امکانات موجود به نحو احسن استفاده شود و از سرمایه‌گذاری‌های بی‌مورد جلوگیری شود.
◄ تماشاگاه پژوهش
اطلاع‌رسانی در مورد امکانات، فعالیت‌ها و نتایج تحقیقاتی واحدهای مختلف دانشگاه به یکدیگر و همچنین به بازدید‌کنندگان خارج از دانشگاه و در یک کلام کلیه علاقه‌مندان موجب اطمینان خاطر و ارتقاه جایگاه و شان دانشگاه خواهد شد. در نظر است نمایشگاهی بر‌خط که به‌طور لحظه‌ای جلوه‌هایی از فعالیت‌ها و امکانات پژوهشی را در معرض دید قرار می‌دهد به پا شود. در این نمایشگاه برخی از دستاوردهای پژوهشی هم به سبک سنتی به نمایش گذاشته خواهد شد. تماشاگاه پژوهش به‌طور مجازی از طریق وب‌سایت دانشگاه در اقصی نقاط عالم قابل تماشا خواهد بود. علاوه بر این کتاب نفیس گزارش پژوهش برای معرفی و نشان دادن شان و منزلت دانشگاه یزد و تقدیم به میهمانان دانشگاه تهیه خواهد شد.
◄ کانون تفکر پژوهش و اقتصاد دانش‌بنیان
هر پژوهش نیازمند فرآیندی از به‌کار‌گیری خرد و تعقل در حد اعلا و پیش‌بینی مزیت‌ها و ضعف‌ها و تبیین امور شدنی و ناشدنی است، تا مجهولی کشف گردد و یا راهی بهینه طی شود. فرآیند پژوهش هم از این نیاز مستثنی نیست. با تاسیس "کانون تفکر پژوهش و اقتصاد دانش‌بنیان" انجمن‌هایی از پژوهشگران و اندیشمندان در زمینه‌های مختلف گرد‌هم خواهند آمد تا بر گذشته نظر کنند و راه آینده را تصویر نمایند. به این امید که مسیری کم اشتباه، کم خطر و پرفایده طی شود. از همه صاحب‌نظران تمنا داریم قدم بر چشم ما نهند و انشاءالله این کانون، در حد خود، محملی شود که بتوانند دین خویش را به ایران اسلامی ادا کنند.
سید محمد تقی المدرسی
93/2/20
مطابق با 10 رجب 1435 سال‌ر‌وز ولادت امام محمد تقی علیه السلام
